Bay lượn thử nghiệm


                        TruyÖn ng¾n cña TrÇn ChiÕn

(tiếp theo và hết)

 Râ lµ b¹n anh ®ang phiªu l­ưu, ®Èy tíi nh÷ng thö nghiÖm cña m×nh. B×nh hoang mang, thÊy m×nh võa thÝch võa e ng¹i. Mét mÆt, nã ®óng víi tinh thÇn coi häc trß lµ trung t©m mµ ngµnh ®ang muèn lµm, ph¸t huy sù chñ ®éng, ®éc lËp. MÆt kh¸c nã ®éng ®Õn nÒn nÕp, hÖ thèng hÕt søc chÆt chÏ cña nghÒ, như­ chøc n¨ng cña gi¸o dôc lµ chØ nãi c¸i ®óng, như­ kh«ng thÓ gieo vµo ®Çu trß nh÷ng ý nghÜ nghi ngê s¸ch gi¸o khoa. B. vÜ ®¹i. VËy th× «ng Êy ph¶i toµn bÝch. Nh÷ng ®iÒu ®· viÕt ra kh«ng thÓ sai.

Tãm l¹i lµ ph¶i gì mãn bßng bong nµy ra. §Ó mµ tr¸nh nh÷ng hÖ luþ hÕt søc l«i th«i. Mµ l¹i ph¶i thËn träng, tÕ nhÞ. To¹i cã tµi l¾m, sù gãp ý kh«ng thÓ ¸p ®Æt, b»ng mÖnh lÖnh. Vµ kiÓu g× h¾n còng lµ b¹n anh. B×nh nghÜ tíi lui, råi th«ng b¸o trong buæi häp héi ®ång hµng tuÇn: gi¸m hiÖu vµ liªn tÞch sÏ dù giê bÊt chît trong tuÇn nµy. Gi¸o viªn cø gi¶ng theo chư­¬ng tr×nh, chóng t«i sÏ chän líp nµo tuú ý.

Sau vµi lÇn “tuÇn th¸m” ë c¸c líp, tiÕt cuèi cña s¸ng thø n¨m, B×nh ®æ bé vµo giê v¨n cña To¹i, kÐo theo hiÖu phã chuyªn m«n, tæ tr­ưëng tæ v¨n, vµ thư­ kÝ c«ng ®oµn, mét ngư­êi tÝnh c¸ch rÊt nguyªn t¾c. Lµm vËy lµ cã ý muèn “tranh thñ ý kiÕn tËp thÓ l·nh ®¹o” råi. B×nh ch¶ muèn mét m×nh chÞu tr¸ch nhiÖm c¸i vô tinh tÕ nµy tÑo nµo. Mét thñ ph¸p n÷a lµ sÏ vµo chËm n¨m phót ®Ó To¹i kh«ng thÓ ®æi gi¸o ¸n.

                                              #

"Đương sự" kh«ng ng¹c nhiªn. ChØ th«ng b¸o v¾n t¾t:”HÕt chư­¬ng tr×nh, t«i ra mét trß ch¬i. Cã thÓ c¸c anh sÏ ng¹c nhiªn…”. “Cµng tèt !”, B×nh chµo häc sinh råi xuèng ngåi cuèi líp.

“TiÕt ch¬I” cµng lóc cµng lµm anh ng¹c nhiªn. ¤ng b¹n, «ng thuéc cÊp cña anh qu¸i dÞ thËt, nghÜ ra ®Õn lµ l¾m trß o¸i ¨m. §Ò “bµi”, h¾n nh¾c l¹i, lµ vÒ S¬n Nam V¨n C«ng Cñng. “§Êy lµ mét nhµ th¬ kiÖt xuÊt, nhµ sư­ ph¹m vÜ ®¹i, ngư­êi truyÒn b¸ nh÷ng tư­ t­ưëng míi ®Çu thÕ kØ trư­íc. Chóng ta sÏ th¶o luËn vÒ «ng, ai nghÜ g× nãi nÊy. Th¼ng th¾n, cëi më. Kh«ng chÊm ®iÓm mµ sî. T«i muèn c¸c em tù kh¸m ph¸…Nam nãi tr­ưíc nµo!”

-Thư­a thÇy, ngoµi bµi th¬ trong s¸ch gi¸o khoa, em kh«ng biÕt g× vÒ th¬ «ng Êy.– CËu bÐ bÞ chØ rôt rÌ.

“§Êy lµ v× lçi cña c¸c nhµ nghiªn cøu vµ ngư­êi so¹n s¸ch, bá qua mét gi¸ trÞ lín. Ngoµi cuèn “S¬n Nam thi tËp”, «ng Êy cßn c¶ mét kho tµng lín “. To¹i cao høng ®äc mét ®o¹n phó cña V¨n C«ng Cñng. T¸c dông thÊy ngay. Nh÷ng m¸i ®Çu ®en nh­ưng nhøc ngÈng chê, tai vÓnh ra như­ nuèt. Anh nhÞp nhÞp khuyÕn khÝch. Mét c« bÐ cã ®«i m¾t d¹i d¹i v× kh«ng chÞu mang kÝnh ngËp ngõng:

-N¨m ngo¸i em vÒ quª b¹n, cïng lµng víi S¬n Nam, thÊy b¶o gia ph¶ nhµ «ng Êy chÐp vÒ «ng Êy rÊt s¬ sµi. ¤ng cô so¹n gia ph¶ b¶o cã nhiÒu chuyÖn «ng Cñng lµm kh«ng muèn ®ư­a vµo…

- ThÕ em cã hiÓu nhiÒu vÒ cô Tæ nhµ m×nh kh«ng? ChØ cÇn n¨m ®êi th«i. Kh«ng chø g×. ThÕ còng lµ dÔ hiÓu. Viªn ngäc quý cÊt vµo tñ liÖu cã ai biÕt ®Õn? – To¹i chuyÓn sang giäng th«ng c¶m. – Kh«ng tr¸ch ®ư­îc em, v× dßng v¨n ho¸ H¸n N«m cña ta ®· bÞ ®øt.

L¹i ph¨ng ph¾c im. L¹i khuyÕn khÝch “kh«ng nªn ®¾n ®o lËp ý kÜ qu¸”. Råi chØ c©y lÝ sù cña líp:” Ch­ư¬ng, em l«i c¸c thø ®ang ch¹y lung tung trong ®Çu ra ®i!”.

-Em thÊy «ng Êy thê l¾m chóa qu¸. – CËu bÐ ph¸t biÓu tù tin- Lµm quan cho triÒu Lª TrÞnh, ®Õn T©y S¬n vÉn lµm. Khi Gia Long trë l¹i, tï téi chót Ýt råi l¹i ra lµm. Mµ nghe ®©u toµn chøc to. Thø nh× lµ håi lµm gi¸m kh¶o khoa thi Héi, «ng Êy chÊm sai bÞ kiÖn mÊt chøc ¹.

To¹i ph¶i “ngäng “ mét lóc. Hái sao biÕt chuyÖn Êy, khen chÞu khã ®äc, h¼n hoi thõa nhËn m×nh ®ang lóng tóng. Råi hïng hån b¶o vÖ S¬n Nam. R»ng «ng Êy còng lµ mét con ng­êi, cã tµi th× cÇn ph¶i cã chç thÓ thiÖn, kh«ng chÊp nhËn c¸c triÒu chÝnh kh¸c nhau th× lÊy ai, dùa vµo ai ®Ó béc lé tµi m×nh. Trong lÞch sö khèi «ng Êy bµ nä thê hai ba chóa mµ vÉn ®ư­îc ®¸nh gi¸ cao ®Êy th«i. R»ng chÊm sai bµi thi lµ bËy b¹ råi. Nh­ng cã lµm thÇy míi biÕt, l¾m søc Ðp l¾m. Ai còng muèn ®ç ®¹t ®Ó lµm quan, vËy nªn ch¹y v¹y, ®ót lãt ®ñ ®ư­êng, cã lµ gç ®¸ còng khã tõ chèi. Mµ c¸c em biÕt kh«ng, c¸i ®øc hiÕu häc cña d©n ta mµ ngư­êi ta hay nãi Êy, phÇn nhiÒu lµ hiÕu danh lÝ tµi th«i. Xem c¸c cô ®­ưîc kh¾c tªn ë V¨n MiÕu Êy, mÊy ngư­êi ®ư­îc nªu trong s¸ch “Lư­îc truyÖn c¸c t¸c gia ViÖt Nam “ ®©u. Tøc lµ phÇn nhiÒu häc ch¨m ®Ó ra lµm quan c¶. Ch­ư¬ng cã g× kh«ng ®ång ý víi thÇy n÷a cø nãi ra ®i.

CËu bÐ mÆt ®á bõng “th«i ¹”. Lµm g× mµ ch¶ chÞu. ThÇy ®· gië lý nµy, sù nä, chª bai, b¶o vÖ nh÷ng hÖ thèng lín lao h¬n nhiÒu, trong khi nã chØ biÕt ®iÒu b»ng mÈy thãc. ThÇy l¹i dÉn t­ư duy nã ®i vßng vÌo, liªn hÖ nèi buéc l»ng nh»ng, l¸i vÊn ®Ò xiªn xÑo, lµm sao nã theo dâi ®ư­îc. VËy nªn “cøng    lư­ìi” lµ ph¶i. May lµ ®©y chØ lµ cuéc “trß chuyÖn”. NÕu chÊm ®iÓm, h¼n nã chØ ®­ưîc mét hai… “Hay thËt”, hiÖu tr­ưëng nghÜ.

Cßn d¨m ba ý ph¸t lÎ tÎ, To¹i dÔ dµng ®µn ¸p. H×nh ¶nh V¨n C«ng Cñng ®­îc vuèt cho ph¼ng phiu, ®¸nh bãng lªn. Cßn n¨m phót th× hÕt tiÕt, To¹i hái ai cßn ý kiÕn g× kh«ng, “®· t©m phôc khÈu phôc ch­ưa?”. Råi kÕt luËn:

-               ThÕ h¶? §©y nhÐ, ®©y lµ c©u cuèi cïng cña thÇy… Lµ thÇy thÊy c¸i «ng S¬n Nam V¨n C«ng Cñng Êy còng ch¼ng ra qu¸i g× c¶!

TrÇm ng©m, im ¾ng kh«ng thÓ tư­ëng. B×nh nhí râ kh«ng khÝ Êy nã ®· ®Ì lªn c¶ phßng, ®Õn nçi mµ mÊt mét phót, “ph¸i ®oµn” míi ®øng dËy c¶m ¬n thÇy trß ®· cho dù giê. VÒ ®Õn phßng héi ®ång råi mµ cßn ngæn ngang, ch­a ai më måm “trao ®æi” ®ư­îc.

§iÒu ®Çu tiªn B×nh thÊy ngay lµ b¹n m×nh ®· ch¬i ®óng luËt. HÕt     chư­¬ng tr×nh råi th× “ch¬i”, c¸i trß thÓ dôc trÝ tuÖ cã vÎ ®óng hư­íng ph¸t huy sù chñ ®éng cña trß mµ ngµnh ®ang muèn. Nh­ưng ch©n hiÖu trư­ëng lµm anh c¶nh gi¸c,  dù c¶m ra ngay nh÷ng hiÓm ho¹, B×nh kh«ng biÕt cã nªn gäi thÕ- ®»ng sau. Vµ anh quyÕt ®Þnh mét chiÕn thuËt, cã thÓ kh«ng ngay th¼ng l¾m, như­ng cÇn thiÕt, lµ cø ®Ó ®oµn liªn tÞch “xi nª ma måm” l¹i tiÕt häc, kh«ng b×nh luËn. TËp thÓ gi¸o dôc, tù nã, sÏ vËn hµnh c¬ chÕ ph¶n øng, như­ c¬ thÓ ®Ò kh¸ng víi mét tè chÊt l¹, cã thÓ cã lîi, l¹i cã thÓ lµ ®éc h¹i.

Råi lµ quan s¸t. ThÊy râ To¹i ®ang r¬i vµo mét c¸i mµng v« h×nh    như­ng hÕt søc lÇy nhÇy, dai ngo¸ch. Nh÷ng ¸nh m¾t nghi ng¹i cña ®ång nghiÖp. C¸i nh×n ng¹c nhiªn cña häc trß. Nh÷ng bìn cît kiÓu “nhµ ph­ư¬ng ph¸p luËn míi”. H×nh như­ kh«ng ai ¸c ý, nh­ng mäi th¸i ®é ®Òu ra ®iÒu “cËu ®· xÐ r¸ch mét c¸i g× ®ã, lµm nÒn nÕp trë nªn kh«ng æn, b©y giê chóng t«i ph¶i t×m c¸ch v¸ nã l¹i”.

Råi lµ thu thËp, tËp hîp ý kiÕn, ®em ra th¶o luËn. Thư­ kÝ c«ng ®oµn   ®ư­îc viÖc thËt, víi nh÷ng ®¸nh gi¸ ®Çy tÝnh nguyªn t¾c, tuy kh«ng hîp ý hiÖu trư­ëng  h¼n như­ng anh cã thÓ tùa vµo ®ư­îc.

 Xem xÐt, c©n ®ong tõng lêi, h×nh dung c¶ giäng nãi, nô cư­êi. HÑn To¹i ®Çu tuÇn sau gÆp gi¸m hiÖu sau buæi chµo cê s¸ng. Bé tø tÒ tùu, Êm chÐn bãng lÝu, chÌ lµm l«ng nh½n nhôi råi míi pha. Uèng nư­íc ®· chø ®i ®©u mµ véi. HiÖu trư­ëng hái han søc khoÎ hai bªn néi ngo¹i, th»ng cu nhµ Êy cã ham ch¬i ®iÖn tö kh«ng, «ng ph¶i cÈn thËn l¾m ®Êy. Råi ®iÒm ®¹m…

“ThÕ nµy anh To¹i ¹, võa råi anh ®· cã mét vµi c¶i tiÕn vÒ phư­¬ng ph¸p truyÒn thô trªn líp. VÒ môc ®Ých, chóng t«i hoan nghªnh, v× nã ®óng víi chñ tr­¬ng míi cña ngµnh. Nh­ng trong thùc tÕ th× l¹i nÈy sinh vÊn ®Ò. Cô thÓ lµ tiÕt th¶o luËn vÒ S¬n Nam V¨n C«ng Cñng. Trư­íc n÷a, anh cho häc trß giái chøng minh mét c©u nãi sai cña B., nhµ phª b×nh næi tiÕng. Liªn tÞch chóng t«i ®· th¶o luËn rÊt thËn träng vÒ phư­¬ng ph¸p cña anh…”

“Lín hay nhá, ®óng hay sai, chóng t«i ®· quyÕt ®Þnh lµ kh«ng bµn ®Õn ë ®©y. Nh­ưng nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh th×… r¾c rèi qu¸, anh To¹i ¹. Cho c¸c em th¶o luËn, ph¸t huy ®éc lËp suy nghÜ lµ tèt. Như­ng thÕ quen ®i, liÖu chóng cã dÉn ®Õn nh÷ng quyÕt ®Þnh kh¸c kh«ng? KÕt luËn sai lÇm cµng h¹i”. HiÖu trư­ëng c©n nh¾c tõng lêi: “Cã nªn thö nghiÖm mét c¸i g× míi qu¸ trªn häc trß? Chóng như­ tê giÊy tr¾ng, cÇn ph¶i viÕt lªn ®ã nh÷ng g× ®óng ®¾n, ®· ®ư­îc kh¼ng ®Þnh. ThÕ th«i. Cßn lê mê, hoµi nghi, lËt ®i lËt l¹i, ®ã kh«ng ph¶i lµ ®iÒu nªn lµm trong m«i tr­ưêng gi¸o dôc. Trªn tinh thÇn rÊt tr©n träng, liªn tÞch ®Ò nghÞ anh trë l¹i víi nh÷ng g× chư­¬ng tr×nh yªu cÇu, kh«ng më ra ngoµi n÷a”.

HiÖu trư­ëng ngõng lêi, nÐn mét h¬i thë râ dµi. Thư­ kÝ c«ng ®oµn biÕt ®· ®Õn lóc m×nh lªn tiÕng. Nh÷ng lêi ra thËt k×m nÐn, kh«ng gièng víi b¶n tÝnh cøng cái hµng ngµy:

-Ch¾c lµ anh chư­a thÓ ®ång ý víi chóng t«i ngay. Nh­ng «ng còng ph¶i nghÜ hé cho chóng t«i n÷a chø. Phô huynh b©y giê gím l¾m. ThÕ nµo nh÷ng c¶i tiÕn cña «ng còng lªn tíi tai quËn, tai së. §Ó thanh tra chuyªn m«n cÊp trªn vÒ liÖu cã ¶nh h­ëng ®Õn b×nh xÐt thi ®ua cuèi n¨m cña tr­ưêng ta kh«ng? Vµ «ng thÊy ®Êy, häc trß theo nÕp cña «ng, ®ư­a ra nh÷ng kÕt luËn kh¸c nhau, thËm chÝ nghÞch ng­ưîc trong bµi tËp lµm v¨n, «ng sÏ chÊm ®iÓm thÕ nµo? Kh«ng cã th­ưíc mµ ®o ®©u. Lóc ®ã sÏ ¶nh hư­ëng ®Õn viÖc dËy thªm cña «ng, dï dËy giái nh­ng kh«ng cã ba rem cho ®iÓm thËt s¸t, «ng cã kÐo ®­ưîc trß ®Õn häc n÷a? Mµ t«i ch¾c ë ®©y, «ng,  t«i, ®Õn c¶ anh B×nh còng cÇn ph¶i dËy thªm. §Çy nåi míi tÝnh sang chuyÖn kh¸c ®ư­îc, «ng ¹”.

Vµi ba ý kiÕn n÷a “cñng cè”, “chèt l¹i”. To¹i ngä nguËy liªn tôc như­ng kh«ng më måm. Ch¼ng hiÓu sao B×nh l¹i thÊy «ng b¹n rÊt gièng cËu häc trß Ch­ư¬ng, c©y lÝ sù h«m nä trong “tiÕt thö nghiÖm”. ThÊy cÇn ph¶i “xóc tiÕn” ®Ó kho¸ l¹i vÊn ®Ò, anh giôc To¹i cho biÕt ý kiÕn.

-C¸c anh tÝnh trư­íc hÕt th× t«i cßn biÕt nãi g× n÷a…

- ThÕ «ng ®õng thö nghiÖm n÷a nhÐ…

-V©ng. T«i chÊp hµnh…- Giọng Toại rất mệt mỏi.

Ngµy h«m sau, trong phßng héi ®ång, khi ®¸m gi¸o viªn thi nhau kÓ chuyÖn tiÕu l©m, B×nh ®Õn chç To¹i, rÊt th©n mËt:      “¤ng xem, chóng ta mÊt dËy víi nhau trong n¨m phót råi trë thµnh tÊm gư­¬ng s¸ng cho häc sinh trong bèn nh¨m phót sau ®ã, l¹i ch¶ h¬n µ? ¤ng cø thö nghiÖm ë chç kh¸c, thËm chÝ viÕt bµi tranh luËn trªn b¸o ngµnh, nh­ng ®õng lµm ë trư­êng n÷a. §©y lµ t«i nãi lèi b¹n bÌ, kh«ng sÕp xiÕc g× ®©u ®Êy…”

-V©ng…- To¹i ®¸p trong veo, như­ thÓ ®ang ®èi tho¹i víi mét ng­êi v« h×nh nµo.

                                                       #

C¸c “chuyÕn bay thö nghiÖm” ngưng hẳn. Líp häc trë l¹i nÒn nÕp, thÇy nãi trß chÐp, trß lµm bµi theo ý ®· ®­ưîc truyÒn ®¹t, thÇy cø theo thang ®iÓm mµ chÊm. Nh÷ng phô huynh ®· lªn tiÕng vÒ sù c¶i tiÕn yªn t©m kh«ng th¾c m¾c n÷a. Tæ v¨n yªn lßng, liªn tÞch, gi¸m hiÖu yªn lßng. Vµ dï sao, líp To¹i phô tr¸ch ®iÓm v¨n vÉn vµo lo¹i cao nhÊt khèi, nªn cuèi n¨m häc,  anh vÉn ®­ưîc bÇu lao ®éng giái.

Như­ng sang n¨m, bÇu ®i thi gi¸o viªn dËy giái trªn quËn, h¾n nhÊt ®Þnh tõ chèi. R»ng: “T«i chØ lµ th»ng kiÕm c¬m th«i, giái giÕc g×…”. Nh÷ng lêi lµm B×nh ph¶i nhí ®Õn tiÕng “v©ng” trong veo h«m nµo. “V©ng “ g× mµ nhÑ bçng, như­ tõ trªn trêi r¬i xuèng, lµm sù an lßng trong thÇy hiÖu tr­ưëng ho¸ chuyÓn sang bøt røt.

3524 ch÷                                                          T. C