Lan man Huế 4

Lan man Huế 4

  Tớ đọc lại mấy “kỳ” rồi, thấy có những điều trùng lặp. Sẽ cố tránh, nhưng có khi vẫn phải nói lại, vì nó là “nhận thức gốc” .
  Thờ cúng: đô thị không nói đến. Nhưng ngay nông thôn, cả nước hẳn ko đâu thờ cúng kĩ như Huế. Ngày rằm ngày một khói nghi ngút, các nhà bưng bàn ra cửa, để đồ cúng, khấn vái xong rắc gạo muối, đốt mã. To nhất là cúng âm hồn người chết ngày thất thủ kinh đô, đâu như 23-5 âm năm 1885, Pháp giết khoảng 1,7 vạn.
  Người Việt lấy đất Chăm nhưng lại thờ thần thánh của người Chăm, một hiện tượng tâm lý hay hay. Thờ thần Đất, nữ thần Pô Nagar đã “Việt hoá”.
  Ngoài thờ còn kiêng kị đủ thứ. Nhà có bình phong xây đằng trước, đắp chữ Phúc, để che chắn. Xem hướng nhà. Mồ mả to kinh khủng, phải nghĩ là “người chết ăn hết của người sống” mất. Lập ra “nước ĐÀng Trong” khi ĐÀng ngoài còn vua Lê, Nguyễn Hoàng hẳn phải có tâm lý mình là phản thần. Đạo Nho đề cao trung quân, để trị nước ở tầm vĩ mô thôi, chứ trong dân chúng thì khuyến khích xây chùa vô kể. Phật không khiến người ta nghĩ ai phản ai trung nhiều lắm mà. Họ lớn như Nguyễn Khoa – có Hải Triều Nguyễn Khoa Đăng, bố Nguyễn Khoa Điềm – còn làm chùa riêng.
  Một thầy chùa giải thích sự sụp đổ của gia đình Ngô Đình Diệm năm 63 là dựa vào Công giáo chèn ép, gây bất bình trong đám quân nhân Phật giáo. Thế Dương Văn Minh có phải lớp này?
  Quê Bắc, cột nhà viết chi chít ngày giỗ trong năm, trông đã kinh. Có những bà cô vừa lọt lòng đã chết, tám chục năm sau cháu vẫn phải “đi” con gà đĩa xôi mới được. Nhưng với Huế chưa là cái đinh mục. Chắc thế nào cũng còn người đủ “ngũ đại mai thần chủ”, nghĩa là giỗ đến năm đời. Hành Thiện quê TL nổi tiếng kỹ, có thế được ko?
  Trí thức độc lập: Tức là người có chữ, vẫn nghiên cứu nhưng ko ăn lương nghiên cứu viên của viện này, trường nọ. Có người là cử nhân thời cũ, có người bố để lại vốn Nho học. Sau 75, họ “hoá thạch” với vốn tri thức của mình, cứ thế đào sâu những chuyên môn rất hẹp. Tớ đã hình dung Huế như con tàu năm 45 dừng lại, ko chạy nữa, hành khách trên đó vẫn nguyên vị (như Hà Đông nói, tất nhiên ngày càng mất dần sự độc đáo). Ko được đi đây đó, cập nhật kiến thức, phương pháp, họ khó khái quát, so sánh đến một tầm nào đó, nhưng rất sâu. Nghiên cứu những củ tỷ chỉ vài trăm người quan tâm: thơ đề trên đồ gốm sứ, chơi chữ trong thơ cung đình…
  Độc lập ko có nghĩa là ghét chế độ đương thời. Mà chỉ đủng đỉnh, ra điều ko nhập thế. Nhưng lúc cần, ông này thò ra tờ giấy dó chứng minh đồi Vọng Cảnh nằm trong trục tâm linh, tức trong di sản UNESCO công nhận, thế là dự án khách sạn phải bỏ. Và ông khác lục trong nhà tờ lệnh vua lập đội khai thác Hoàng Sa, Trường Sa tặng nhà nước. Thế thôi, lại rút vào trầm ngâm. Chả cần ra sách. Năm một đôi lần tham gia giảng khoá học cho nhà chùa. Rành chữ cổ kinh khủng, biết cả Phạn, nhiều tiến sĩ mới phải đến hỏi (giới sử Bắc hình như chỉ ông Hà Văn Tấn biết chữ Phạn, còn Phan Huy Lê chữ Hán lỗ mỗ). Sau 75 thuyền múc cát sỏi dưới sông Hương vớt theo nhiều đồ cổ, họ mua về để đầy nhà, sáng pha ấm chè ngắm nghía, ko bán. Tớ đã ngồi giữa một “đống” bình vôi, ấm, cối giã trầu, chiêng choé, nồi đồng.. như thế.
  Tớ để ý đến họ vì “hình như” HN chỉ có loại trí thức công chức. Nhiều người giỏi, được trang bị tận răng, sinh viên nhặt tư liệu cho, trao đổi với nước ngoài nữa, tức là đạt đến tầm cao rồi. Nhưng sâu và hẹp, “cả đời chỉ ngắm nghía một cái mùi soa” thì chưa thấy. TRí thức HN nói chung khôn ngoan tỉnh táo, ít người gàn. Những ông dậy trung học rồi đi viết sử xã lấy tạ gạo, đôi lốp xe đạp thì chưa gọi là trí thức được. Huế có những ông “duy Huế”, cái gì cũng chỉ Huế mới có, có ông mới ngoài ba mươi. Lại có ông rất phóng khoáng. Tự Đức đề cao văn thơ Nguyễn Siêu, Cao Bá Quát (người miền ngoài) và hai ông hoàng Miên Trinh, Miên Thẩm, ông ấy bảo hai ông hoàng so thế nào được với Siêu Quát.
  Kì vừa rồi, tớ mới chỉ gặp vài ông tương đối cởi mở, chưa biết được ông “gàn dở, dị bọ” nào. Mà có gặp cũng khó biết cách nói chuyện. Tưởng tượng họ như cái kho chìa khoá cất rất kỹ, nhưng khi mở ra được thì “của nả” tuôn ra ghê lắm.
  Mà cái nghề của mình thì đi đâu gặp ai như thằng ăn trộm, chỉ chuồn chuồn đạp nước. Đi tỉnh khác thi thoảng gặp ông đọc lắm lắm nhưng ra chiều táo bón, tức là ko có đầu ra cho những thứ nốc vào…